Yeni Gelişme
İklim değişikliği, tüm dünya genelinde artarak etkisini gösteren kritik bir noktaya ulaşmıştır ve ülkelerin ekonomik, sosyal ve hukuksal alışkanlıklarını ve önceliklerini değiştirmektedir. Bu durum, ülkelerin mevzuat açısından kararlı adımlar atmasını zorunlu kılmaktadır. Bu doğrultuda, iklim değişikliği ile mücadele kapsamında atılan adımların toplum tarafından benimsenmesi ve uygulamaların iyileştirilmesi adına uluslararası sözleşmelerin iç hukuka aktarılması ve iklim değişikliği ile mücadelenin yasal zemine oturtulması amacıyla, Türkiye’nin ilk İklim Kanunu (“Kanun“) 9 Temmuz 2025 tarihli ve 32951 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Kanun’daki düzenlemeler genel olarak; (i) iklim değişikliği ile mücadele kapsamında temel alınacak olan ilkeleri, (ii) sera gazı emisyonlarının azaltımı için uygulanacak ve izlenecek politikalardan sorumlu kurum ve kuruluşlarının görevlerini ve (iii) emisyon ticaret sisteminin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemektedir.
Kanun’a buradan ulaşabilirsiniz.
Kanun’un Getirdiği Yenilikler
A. Sera Gazı Emisyonlarının Azaltım Faaliyetleri
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na (“Bakanlık”) bağlı İklim Değişikliği Başkanlığı’nın (“Başkanlık”) koordinasyonunda, ilgili kurum ve kuruluşların iş birliğiyle, uluslararası anlaşmalar ve standartlar dikkate alınarak hazırlanan Ulusal Katkı Beyanı’nda yer alan sektörel politikalar doğrultusunda sera gazı emisyonları azaltılacaktır. Bu süreçte, net sıfır emisyon hedefi ile Başkanlık tarafından yayımlanan ve güncellenen strateji ve eylem planları esas alınacaktır. Ulusal Katkı Beyanı, iklim değişikliğine uyum ve sera gazı azaltım hedeflerini içerecek şekilde dönemsel olarak hazırlanmakta ve Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Sekretaryası’na sunulmaktadır.
Kurum ve kuruluşlar; Ulusal Katkı Beyanı’nda yer alan sektörlerde uygulanmak üzere aşağıdaki şekilde azaltım önlemlerinin alacak ve bu önlemleri adil geçiş gereklilikleri gözetilerek uygulanacaktır:
- enerji, su ve hammadde verimliliği
- kirliliğin kaynağında önlenmesi
- yenilenebilir enerji kullanımının artırılması
- ürünlerin, işletmelerin, kurum ve kuruluşların karbon ayak izinin azaltılması
- alternatif temiz veya düşük karbonlu yakıtların ve hammaddelerin kullanımı
- elektrifikasyonun yaygınlaştırılması, temiz teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanımının artırılması
- sıfır atık sisteminin kurulması, uygulanması ve izlenmesi
İlerleyen zamanlarda, Kanun’da belirtilen hedeflerin gerçekleştirilmesi kapsamında, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca hazırlanan düzenlemeler ile işletmelere yönelik çeşitli yükümlülükler öngörülebilecektir.
Doğrulanmış sera gazı emisyonu raporunu süresi içerisinde sunmayanlara, 500.000 Türk Lirasından 5.000.000 Türk Lirasına kadar idari para cezası verilebilecek olup, söz konusu ceza ETS kapsamındaki işletmelere iki kat olarak uygulanacaktır.
B. İklim Değişikliğine Uyum Faaliyetleri
Kurum ve kuruluşlar, Ulusal Katkı Beyanı, net sıfır emisyon hedefi ve Başkanlık tarafından yayımlanan strateji ve eylem planları kapsamında, iklim değişikliği ile ilişkili mevcut veya olası kayıp ve zararları önlemeye, riskleri en aza indirmeye veya fırsatlardan yararlanmaya yönelik uyum faaliyetleri gerçekleştirecektir.
Ozon tabakasını incelten maddelere ve florlu sera fazlarına ilişkin mevzuatla belirlenen usul ve esaslara, yasaklara veya sınırlamalara aykırı davrananlar hakkında fiilin türüne göre 120.000 Türk Lirasından 2.500.000 Türk Lirasına kadar idari para cezası uygulanabilecektir.
C. Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması
Türkiye Gümrük Bölgesi’ne ithal edilen malların gömülü sera gazı emisyonlarını ele almak adına Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (“SKDM”) kurulabilecek olup, ilgili bakanlıklarla koordineli olarak Ticaret Bakanlığı tarafından SKDM’ye ilişkin raporlama, kapsam, içerik, usul ve esaslar belirlenecektir.
D. Uygulama Araçları ve Yatırımları Teşvik
Kanun, iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik finansman, teknoloji geliştirme ve transferi ile kapasite geliştirme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesini ifade eden uygulama araçlarının esaslarını düzenlemektedir. Buna göre;
- yeşil ve sürdürülebilir sermaye piyasası araçları ve banka kredileri dahil olmak üzere karbon emisyonlarını azaltmaya yönelik yapılacak yatırımlar desteklenebilecektir;
- atıkların yeniden değerlendirilmesini amaçlayan yatırımlara ilişkin destek mekanizmaları geliştirilecektir. Bu kapsamda, işletmelere geri dönüştürülmüş malzeme kullanılmasına ilişkin zorunlu bir kullanım oranı getirilebilecektir;
- temiz teknolojiler geliştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır.
İklim değişikliği ile mücadele faaliyetleri kapsamında, (i) sera gazı emisyonlarının azaltımı, (ii) iklim dostu yatırımlar ve (iii) yeşil büyümenin gerektirdiği Ar-Ge ve sektörel teknolojik dönüşüm ihtiyacına katkı sağlayan faaliyetler ve bu kapsamda uygulamaya konulan mekanizmalar desteklenecektir. Sağlanacak teşviklere ilişkin olarak stratejik sektörler ve öncelikli projeler göz önünde bulundurulacaktır. Buna göre, ETS kapsamındaki sektörler başta olmak üzere, Kanun’da yer alan uygulamalara yönelik stratejik öncelikli sektörlerde faaliyet gösteren tüzel kişiler ile kamu kurum ve kuruluşlarının desteklenmesi için uygun mekanizmalar oluşturulacaktır.
E. Emisyon Ticaret Sistemi
Başkanlık tarafından sera gazı emisyonlarına net sıfır emisyon hedefine uygun bir üst sınır belirlenmesi ilkesine dayalı olarak çalışan ve tahsisatların[1] alınıp satılması suretiyle sera gazı emisyonu azaltımını teşvik eden ulusal ve/veya uluslararası piyasa temelli mekanizmayı ifade eden Emisyon Ticaret Sistemi (ETS)[2] kurularak ulusal tahsisat planlaması hazırlanacak ve tahsisatların dağıtımı gerçekleştirilecektir. Ulusal tahsisat planları Resmi Gazete’de yayımlanacaktır. ETS piyasasını piyasa işletmecisi olarak belirlenen Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi işletecektir.
Kanun’da ETS piyasasında gerçekleştirilecek gözetim ve denetim faaliyetleri kapsamında Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ve piyasa işletmecisi tarafından talep edilecek bilgi ve belgeler bakımından 6446 sayılı Kanunun ilgili hükümleri saklı tutulmuştur.
ETS kapsamında esasları yönetmelikle belirlenecek doğrudan sera gazı emisyonlarına neden olan faaliyetleri yürüten işletmelerin, bu faaliyetleri gerçekleştirebilmesi için Başkanlık’tan sera gazı emisyon izni alması gerekecektir.
Ayrıca, ETS kapsamına dahil olan işletmeler tarafından doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon değerine karşılık gelecek şekilde yıllık tahsisat tesliminde bulunulması gerekecektir.
ETS kapsamında tahsisat yükümlülüklerinin bir bölümünün eşdeğer miktarda karbon kredisi[3] ile karşılanması amacıyla denkleştirme yapılmasına izin verilebilecektir. ETS kapsamında yer almayan işletmeler gönüllü olarak yükümlülük altına girebilecek ve kendi emisyonlarını dengelemek için karbon kredisi satın alabilecektir.
ETS kapsamına dahil olan işletmelerden sera gazı emisyon izni almadan faaliyet gösteren veya süresi biten veya iptal edilen sera gazı emisyon izni ile faaliyetlerine devam edenlere doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon raporlarının bulunması ya da bulunmamasına göre farklı idari para cezaları uygulanabilecektir. Buna göre;
- Doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon raporu bulunan işletmelere, Başkanlık’a son beş yıl içerisinde sunulan en yüksek emisyon değerine sahip raporda yer alan her 1 ton karbondioksit eşdeğeri emisyon miktarı başına 5 Türk Lirası,
- Doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon raporu bulunmayan işletmelere ise 1.000.000 Türk Lirasından 10.000.000 Türk Lirasına kadar idari para cezası verilecektir.
F. Veri Talepleri ve Denetim
Kurum ve kuruluşlar, Başkanlık’ın Kanun’un uygulanmasına yönelik olarak gerekli gördüğü bilgi, belge ve verileri istenilen sürede ve bedelsiz olarak paylaşacaktır.
Kanun’da yer alan yükümlülüklerin yerine getirilmemesinden kaynaklı olarak idari yaptırıma bağlanan fiillere ilişkin denetleme yetkisi Başkanlık’a ait olup; ilgililer, denetimlerde gerekli ortamı sağlayacak ve istenilen tüm bilgi ve belgeler ile iklim değişikliğine neden olabilecek faaliyetlerle ilgili olarak, kullandıkları hammadde, yakıt, çıkardıkları ürün ve atıklar, emisyon miktarları, acil durum planları, izleme sistemleri ve sera gazı emisyon raporları ile diğer bilgi ve belgeleri talep edilmesi hâlinde Başkanlık’a veya yetkili denetim birimine verecek, denetim esnasında her türlü kolaylığı gösterecek veya yetkililerin yaptıracakları analiz ve ölçümlerin giderlerini karşılayacaktır.
Kanun’da öngörülen bilgi, belge ve veri verme yükümlülüğünü yerine getirmeyen veya yanıltıcı beyanda bulunan gerçek kişilere ve özel hukuk tüzel kişilerine 170.000 Türk Lirası idari para cezası uygulanabilecektir.
G. Yaptırımlar
Kanun uyarınca yayımlanan yönetmeliklere aykırı davrananlara söz konusu aykırı faaliyeti düzeltmek için Bakanlık tarafından 1 defaya mahsus olmak üzere ve 1 yılı aşmamak koşuluyla süre verilebilecektir. Verilen süre sonunda aykırılık düzeltilmez ise faaliyet, aykırılık düzeltilene kadar Bakanlık tarafından kısmen veya tamamen durdurulabilecektir. Süre verilmesi ve faaliyetin durdurulması, Kanun’da öngörülen idari para cezalarının uygulanmasına engel teşkil etmeyecektir.
Kanun kapsamında her bir fiil için uygulanacak idari para cezası miktarı 50.000.000 Türk Lirasını geçmeyecektir.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde verilebilecek idari yaptırımlar ile 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu kapsamında suç oluşturan fiiller bakımından öngörülen müeyyideler saklı tutulmuştur.
Sonuç
Kanun ile kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektörün iklim değişikliğiyle mücadeleye dair sorumluluklarının çerçevesi çizilerek tüm paydaşların iş birliği içinde hareket etmeleri, bu kapsamda net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda iklim değişikliği ile mücadelede esas olan sera gazı emisyonlarının azaltılması amaçlanmakta ve iklim değişikliğine uyum faaliyetleri düzenlenmektedir. Dolayısıyla, iklim değişikliğinin etkilerini çokça hissettiğimiz günümüzde şirketlerin mevzuata uyum konusunda gösterecekleri hassasiyet her zamankinden büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda şirketler, faaliyetlerinde Kanun’da öngörülen yükümlülüklere uygun hareket etmeli ve konuya ilişkin gelecekteki mevzuat gelişmelerini yakından takip etmelidir.
[1] “Tahsisat”, misli nitelikte, devredilebilen, kaydi olarak ihraç edilen ve belirli bir süre boyunca 1 ton karbondioksit eşdeğerinde sera gazı emisyon hakkını ifade etmektedir. ETS kapsamında tarihsel emisyon verileri veya kıyaslama değerleri nispetinde ücretsiz tahsisatlar sağlanabilecek olup, tahsisatlar teminat sözleşmelerine konu edilemeyecektir.
[2] “ETS”, şirketlerin sera gazı emisyonlarını kontrol altına almayı hedefleyen bir piyasa mekanizmasıdır. Sistem, emisyon miktarını azaltan şirketleri ödüllendirirken, fazla emisyon salınımı yapan şirketleri yaptırıma tabi tutmak üzerine kurulmuştur. Buna göre, yetkili kurum, ulusal tahsisat planını belirleyerek ülkenin toplam emisyon miktarı için bir üst sınır belirler. Ardından söz konusu toplam emisyon miktarı, ilgili işletmelere belirli kotalar halinde tahsisat olarak dağıtılır. İlgili şirketler kendilerine verilen tahsisat miktarınca sera gazı emisyonuna sahip olmakla ve yıllık emisyonlarını Bakanlık’a ilgili mevzuatlarda öngörülen düzenlemelere uygun şekilde raporlamakla yükümlüdür. Söz konusu raporlarda ilgili işletmelerin kendilerine tahsis edilen karbon emisyon miktarını geçip geçmediği değerlendirilir. ETS ile kendisine tahsis edilen miktarın altında sera gazı emisyonu yapan şirketler, söz konusu arta kalan tahsisatı başka şirketlere satabilecektir. Benzer şekilde, tahsisat miktarını geçen şirketler, başka bir şirketten karbon kredisi satın alabilir ve böylece denkleştirme işlemi gerçekleştirebilir. Yıllık emisyon raporlarında belirtilen ve doğrulanmış emisyon miktarının söz konusu işletmeye tahsis edilen emisyon miktarını geçmesi halinde, ilgili işletme bakımından idari para cezaları ve ek yükümlülükler gündeme gelecektir.
[3] “Karbon kredisi”, sera gazı emisyonlarının azaltım veya giderim faaliyetlerinin bağımsız kuruluşlar tarafından onaylanması ve belgelendirilmesi sonucu elde edilen ve 1 ton karbondioksit eşdeğeri cinsinden ifade edilen krediyi ifade etmektedir.
